Aralık 2019’un sonlarında Çin’de patlak veren ve şimdi tüm dünyayı saran ve daha önce benzeri görülmemiş koronavirüs pandemisi, günlük hayatları ve var olan dünya düzenini yeniden şekillendirmeye başladı. Bugüne kadar dünya genelinde 330 bin insan virüsten hayatını kaybetti ve 5 milyondan fazla insan da virüse yakalandı. Ülkelerin ve dünyanın tek gündem maddesi coronavirüs olunca ölüm de en çok konuşulan konulardan biri oldu. 

Çok merak edilen konu: cenaze işleri

2018 yılı Mart ayında yazdığım Kore’de Cenaze İşleri Nasıl? yazısını ( o yazıda daha çok cenaze yakılma işlerinde bahsettik) belli bir okuyucu sayısı ve her gün tıklanma alınca Kore’de cenaze töreni ve cenaze gömmek ile ilgili yazmak da üzerimize borç oldu. 

Cenazelerin % 82,7’si yakılıyor

Kore’de cenazeyi yakma işlemi son yıllarda daha yaygın olduğu için gömme işleminden pek bahsetmedik. Aslında son zamanlarda mezar yeri ücretleri de çok yüksek olduğu için insanlar yakmaya daha meyilli. Yani Koreliler ölüye değil diriye yatırım yapıyor. Sağlık ve Refah Bakanlığı kayıtlarına göre, cenazeyi yakma oranı 1994 yılında %20,5 seviyesindeyken, bu oran hızla artmaya başlamış ve 2016 yılında cenazelerin % 82,7’si yakılır olmuş.  2022 yılına kadar bu oranın % 90’lara varacağı tahmin ediliyor.  Yakma işlemi için ücret yaklaşık 1500 dolardan başlıyor.

Neden yakıyorlar?

Neden yakıyorlar sorusuna bir menkıbe ile cevap verelim. Kore’de de anlatılan dini bir menkıbeye göre Tanrı ölünce yakılmayı vasiyet eden kuluna sebebini sorar. O da bir çok günah işlemiş olduğum bedenimle senin huzuruna cikmaktan utandığım için öyle yaptım  deyince Tanrı  bu pişmanlık ve davranışından dolayı da onu affeder. 

Halkın %56’sı hiçbir dine inanmıyor

Konuya geçmeden önce ülke nüfusunun inanç tablosuna bakalım. 2016 yılı Aralık ayında Kore istatistik kurumu tarafından açıklama/araştırmaya göre Kore toplam nüfusu 49,502,000 kişidir. Bunlardan 21,554.00 ( % 43.9) kişin belli bir dine mensup olduğunu, diğer 27,499.000 (% 56.1) kişi ise dini inancının olmadığı açıklandı. Aslında bu %56’lık hiçbir dine inanmayan kitlenin de bir inancı var. Koreliler dini hayatının merkezine almıyor ve kimlik kartlarında da dini bölümü yok. Bazı din adamlarının ve herhangi bir din mensubunun yaşantısını görünce bir din şemsiyesi altına girmeden de yaşarım dedirtiyor. Dini inançların dağılımına bakıldığında Budizm 7.617.000 kişi (%15.5), Protestanlık 9.676.000 kişi (%19.7) ve Katoliklik 3.890.000 kişi (%7.9) olarak görülür.  Geriye kalan %1 ise diğer dinler. Müslüman sayısı da yerli ve yabancı toplam en fazla 40 bin olarak ifade ediliyor.

Öldükten sonra dirilme

Kore geleneksel cenaze töreni Konfüçyüs ve Budizm kültüründen etkilenir. Farklı tanrılara inananlar da Kore’nin dinler tarihine bakıldığında da öldükten sonra dirilme inancı var. Koreliler ölümü “doraganda” yani geri dönüş olarak isimlendiriyor. “Gwiçen” olarak da tabir edilen “cennete dönüş” anlamına gelir. 

Mezarlıklar dağlarda

Kore’de mezarlıklar ve mezar yerleri genelde dağlarda, tepelerde. Bunun sebebi de Kore, Japonya’nın sömürgesi altında olduğu 1912 yıllarında Japon Genel Valisi, bir genelge yayınlıyor ve sadece kamu mezarlıklarına müsaade edileceğini, kişilerin veya ailelerin kendi istediği yere gömme hakkı olmadığını belirtir. Özellikle kısıtlı verimli toprağın bir de cenaze yeri olarak kullanılmasını yasaklar. İnsanlar evinin veya köyünün bir kenarına cenazesini defnetmek yerine dağlara tepelere gömmek zorunda kalır. Mezarlıkların şehrin merkezinde veya yerleşimlerinde uzak olması ölümü hatırlamamak için güzel bir fikir diyen kesim de var.

Hastanelerde taziye mekanları

Günümüzde cenazeler evlerde değil ve hastanelerde kaldırılır. Son kez aile fertleri ve akrabalar için ve  getirilmez. Hatta çoğu hastaneler bunun sistemini kurmuş. Hastanenin alt katlarında veya morgların olduğu bölümlerde taziye kabul yerleri ve salonları bir işletme gibi hizmet veriyor. Severance hastanesinin morgunda ve taziye bölümünde bir gece kalarak  korelilerin taziye odalarını ziyaret edip yakından görme/ inceleme imkanım olmuştu. Cenazeler morgtan  genelde uzun limuzinle taşınıyor. Dünyadan son yolculuğu limuzinle yapmış oluyor. Her türlü cenaze hizmetleri ( taziye yemeği -içme) sunmaktadır. Taziyeye gelenler taziye defterine düşüncelerini yazar ve bir zarfın içerisinde cenaze masrafları için yardımda bulunur. Yakınlık derecesine göre yardım miktarı 30 dolardan başlıyor. Cenazenin hastanedeki taziye masrafları hariç cenaze gömme ve mezar yeri için Seul gibi büyük şehirlerde 20 bin Amerikan dolarından başlıyor.

Cenazenin Yönü

Kore’nin eski dini inançları ve göktanrı inancına göre ceseti mezara koyarken başın yerleştiği yön çok önemlidir. Çünkü ruhun, başın konulduğu yöne doğru gideceğine inanılırdı. Goguryeo ve Baekje halkı cesetlerin başını kuzeye, Silla halkı ise doğu yönüne koymuştur. Çünkü Goguryeo ve Baekje halkların da kuzeydeki büyük ay yıldızın ölüm kontrolünü sağladığı düşünülüyor. Silla halk ise güneşin doğuş yönüne bakarak doğu yönünü kullanmıştır.

Budistlere Göre;

Budistlerin ölüm töreninde ölenlerin bir fotoğrafını platformda, mum, çiçek, meyve ve tütsü bulabilirsiniz.  Taziye yerinin yakınlarında Buda’nın bir resmi de olabilir. Cenaze töreni sırasında keşişler Budist törenleri yapabilir ve misafirlere vaaz verebilir. Yine Budist cenazesinde aile üyelerinin beyaz, diğer yakınların da siyah giydiğini görebilirsiniz. Japon Budistlerin aile üyeleri siyah giyebilir, ancak diğer yas tutanlar beyaz giyebilir. Beyaz çiçekler bir Budist cenaze töreni için geleneksel seçimdir. Sunulan çiçeklerin kırmızı olmadığından emin olun. Bir Budist cenazesinde de hayır kurumlarına ve tapınaklar yapılan kartlar ve bağışlar kabul edilebilir.

Bizde kefen onlarda kıyafet

Bizde kefen parası mantığı ama onlarda son kıyafeti alma var. Kore’de yaşlı ya da hasta olan kişi defin kıyafetini önceden seçmiş olabilir. Böyle bir amaç için ayrılmış bir kıyafet olup olmadığını  ya vasiyet eder ya da elbise dolapları kontrol edilir. Ölümü beklenen yaşlılar yavaş yavaş hazırlık yapar. Hatta son kıyafetini kuru temizlenmeye bile vermiş olabilir. Sizi üzeceğinden o konuyu konuşmaz ama yatağın altındaki kıyafetlere veya kutulara tutturulmuş notları kontrol edin. Mezar kıyafetleri önceden seçilmiş olabilir.

Kore’de de erkek çocuğu önemli

Konfüçyüs’un ölüm düşüncesine göre, kendi soyunu devam ettirebilen bir erkek çocuk doğarsa, kendisi öldükten sonra bile oğlunun sorumlulukları üstlenir. Bu nedenle eski Kore halk kültüründe soyun devamını sağlayan erkek çocuk çok önemlidir. Bu inancın temelinde de atalara ve evin en büyük oğluna tapmak esastır. 

Kore’de cenaze İle ilgili eski gelenek ve inanışlar

1. Bir yıl içinde yeni bir ev inşa ettiyse, o kişi cenazeye gitmez.
2. Düğün tarihi belli olan kişi cenazeye gitmez.
3. Kendisi ile ilgili başka bir anma töreni varsa o kişi cenazeye gitmez.
4. Eğer kızamık hastası ise, cenazeye gitmez. 
5. Cenazeden döndükten sonra tarlaya çıkılmaz.
6. Cenazeye giderken saçlar yıkanmaz; yıkanırsa ölecek veya komşularla arası açılır.
7. Cenaze arabası yola çıkarken yol kesilmez.
8. Ölüm haberini veren mektubu (bugo) evden içeri sokulmaz.
9. Cenazeden döndükten sonra tuvalete gidilmesi iyi düşünülür.
10. Hamile kadının cenaze evinde yemek yemesi iyi karşılanmaz.
11. Bebeğin doğacağı ayda hamile kadının ebeveyni vefat ederse cenazeye gidilmez.
12. Cenaze’ye gitmesi yasak olanlar cenazeye gitmek zorunda kalırsa 5 tane tahılı (yani pirinç, kuru fasulye, arpa, buğday , darıyı) kavurup torbaya koyar, gider.

13. Karısı hamileyse kocası cenaze aracı taşımaz.
14. Mevtanın başı kuzey yöne konulur, değilse mevta kalkacak.
15. Mevta yıkanırken ağlanmaz
16. Ölü tabutu için ağır olduğu söylenmez. 
17. Korede ölen kişinin ismi kırmızıyla yazıldığı için birinin isminin kırmızıyla yazılması hoş karşılanmaz. Bunun kişiye ölüm getireceğine inanılır. Hala inanılan bu düşünce kırmızı kalemle birinin ismi yazılırsa onun ölmesini istediği anlamına gelir.
18. Korecede Çinceden gelen sayı olan 4(sa) ayrıca ölüm anlamına gelmektedir. Bu yüzden bina katları ve ya asansör numaralarında 4 sayısı ölümü çağrıştırdığı için kullanılmaz yerine F(four) yazılır .
19. Mezarlıkta yangın çıkarsa mezardan ölünün ruhu kaçar
20. Atalarını anma töreninde ziyafet sofrası hazırlanırken törenden önce yenmez.
21. Başkasının elbisesini kendinden önce giyerse onun yerine ölür
22. Kötü ruhları defettiğine inanıldığı için kapıya sarımsak asılır.
23. Mezar içine çakıl taşı girdiyse soylarının saçı beyazlaşır
24. Kore’de bir gelenek olarak cenaze evinden dönünce kendi evinin kapısı önüne tuz serpilir. Nedeni tuzun negatif enerjiyi yok edeceğine inanılır. 

Komşuların Yapması Gereken İşlemler

1. Köyünde birisi öldüyse çamaşırları yıkanırken sopayla vurulmaz ve dışarı asılamaz 2. Köyünde ölü varsa erişte yenmez ; erişte düğün yemeğidir.
2. Köyünde ölü varsa dikiş dikilmez ; öleni beraber gitmek ister.
3. Köyünde ölü varsa ocağı kapatır. Ocağa bir kedi veya köpek girerse mevta kalkar. 

Cenaze bağışları online

Yazıyı yazmaya Coronavirüs’ü sebep yapıp başladık yine COVID-19 salgınıyla bitirelim. Pandemi sırasında cenazeler de değişti. Büyük geleneksel törenler yapmak yerine daha fazla insan küçük aile cenazelerine döndü. Cenaze salonları işleten Seul’deki Severance Hastanesi gibi bazı hastaneler de, artık cenaze yakınlarına ve ölenlere uzaktan ödeme yapmalarına izin verirken, onlara otomatik banka havaleleri yoluyla taziye parası ödeme fırsatı veren çevrimiçi taziye sayfaları sunmaya başladı. Artan çalışma saatleri ve gülünç tatil trafiği nedeniyle, Kore’de seyahat son yıllarda giderek daha külfetli hale geldi. Bazı şirketler, anma törenlerini mezarlıkların dağ başında olmasından dolayı ve uzakta yaşayan akrabalar için daha uygun hale getirmek için sanal olarak atalara ibadet, atalarının mezarlarında bir video kameranın kurulduğu yeni hizmetleri de var. Böylece aileler oturma odalarından ayrılmadan dini ritüelleri gerçekleştirebiliyor.

Koreliler ölümden bahsetmekten çekinse de ölen sevdiklerine olan sadakati tamdır. Bizdeki bayramlardaki kabir ziyareti gibi sürekli ziyaret ediyorlar. İlk cenaze törenlerinden her yıl düzenlenen anıt hizmetlerine kadar, Kore halkı onlardan önce gelenlere saygılarını ödemek için çok çalışıyor.

Düğün masrafını bağış

Corona cenaze kadar düğün törenlerini de derinden etkiledi. Konumuz değil ama güzel bir davranış haberiyle yazımızı sonlandıralım. Virüse bağlı bir araya gelmeler ve toplu törenler son buldu, çiftler düğün törenini boş düğün salonunda canlı yayınlayarak duyurdu. Salon kira ve rezervasyonu önceden yapıldı diye. Ülkenin önde gelen telekom şirketlerinden biri olan KT, etkinliğin canlı yayınlanmasına sponsor oldu. Gil Jeong-min  çifti de yurtdışı balayını iptal etmek zorunda kalınca seyahat etmek için harcayacakları parayı bağışlamaya karar verdiler. Damat ‘’Düğün ziyafeti ve balayı için ayırdığımız 30 milyon won (25.000 $) COVID’den sonra çok daha fazla zorlukla karşılaşan düşük gelirli ailelere bağış yapmaya karar verdik.’’ dedi. Kore’de de haber olarak yayınlanan bağış yapan yeni çifte biz de bir ömür mutluluklar dileriz.

Yazı konu olarak geniş ama fazla uzatmadan ve sıkmadan tadında bırakalım. Ölümü hatırlattık, karamsar bir hava oluştu belki ama sizlerle beraber yeni birşeyler öğrenmiş olduk.

Bir Kore Atasözü: Ölen devlet başkanının yaşayan köpek (hayvan) kadar değeri yoktur.

Kaynak: Bu yazıyı hazırlarken Hyunjoo Park’ın 2016 yılında Hacettepe Üniversitesi tarafından yayınlanmış; KORE HALK KÜLTÜRÜNDE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ yüksek lisans tezindeki bazı bilgilere başvurulmuştur.