Samsung Başkanı Lee Kun Hee

Samsung Başkanı Lee Kun-hee, günahıyla sevabıyla mı, artısıyla eksisiyle mi demek nasıl uygun olur ancak dün 78 yaşında resmen öldüğü kabul edildi. Kore Gazisi olarak da bu vefatın gerçek detaylarını paylaşmayı görev kabul ettik.

Türk medyasında veya Türkçe haberlerde yüzeysel bir ölüm haberi bulabilirsiniz. Ama Kore’deki olayları yakından takip ettiğimiz kadarıyla daha önce hiç duymadığınız küçük bilgilerle dünyadan göçen Lee’nin, geriye bir dünya markası Samsung’un  dışında neler bıraktığını izaha çalışalım.

Devlet desteği

Kore’nin dünyaca ünlü markaları; Samsung, LG, Hyundai, Kia ve SK gibi şirketlerin  kuruluş aşamasından büyüyüp palazlanmasına kadar hep devletin desteği tam olmuştur. Düşük faiz oranlı kredilerden tutun da fabrika için ücretsiz arazi tahsisine kadar devlet desteklemiştir. Hatta yeri gelmiştir yabancı ürünlerin ülkeye girişine yasak getirerek yerli malına rakipsiz pazar alanı oluşturmuştur. Ama Samsung dünya devi olduktan sonra da siyasetle ve hükümetle fazla içli dışlı olması eleştiri konusu. Siyasilerle fazla yakın olmanın Samsung’a kazandırdığı veya kaybettirdiklerini, yani yapılan eleştirilerin haklılık payı olup olmadığını izaha çalışalım.

Samsung başkanı Lee Kun-hee, 1987’de 45 yaşındayken, günümüz Samsung Group’un kurucusu olan babası Lee Byung-chull öldüğünde koltuğu devralır. Onun liderliğinde, Samsung grup dünyanın en büyük akıllı cep telefonu, Samsung bilgisayar ve Samsung TV gibi elektronik ve kimya sanayi gibi yüzlerce bağlı büyük kuruluşlara sahip olur.

Samsung, şirket menfaati için yasaları çiğner

Güney Kore’nin en büyük holdingi Samsung Group’un mimarı Samsung Başkanı Lee Kun-hee, sadece iş dünyasında söz edilen biri değil aynı zamanda siyasi alanlarında Kore’de  manşetlere çıkıyordu. Samsung’un üstün başarısı kadar aile içi kavgaları, şirket menfaati için ülkedeki yasaları çiğnediğine dair eleştirilerin de odağında yer alır. En azından Kore basınında öyleydi.

9 Ocak 1942’de Daegu kentinde doğan Lee, üç oğlu ve beş kızı olan Byung-chull’un oğullarının en küçüğüydü. Lee aslında ileriye yönelik amaçlanan halef veya başkan aday vasfına sahip değildi. Fakat zamanla şartlar ona liderlik yolunu açtı.

Lee 1978’de başkan yardımcılığıyla başlar

Kun-hee, Japonya’nın Waseda Üniversitesi ve ABD’deki George Washington Üniversitesi’nde işletme okuduktan sonra Samsung’un bir medya şirketi olan Tongyang Broadcast Co.’da işletme yönetimi eğitimine başlar. Tam olarak yönetime katılımı ve Samsung tahtına geçmenin ilk adımı ise 1978’de Samsung Group’un başkan yardımcılığına terfi etmesiyle atar.

“Karınız ve çocuklarınız dışında her şeyi değiştirin.”

1993 yılında, Samsung Başkanı Lee Kun-hee’nin, Samsung Almanya’da şirketin CEO’ları ile yaptığı toplantıda söylediği ve Samsung için dönüm noktası olarak kabul edilen, “Karınız ve çocuklarınız dışında her şeyi değiştirin.” demesi ve bu sloganı hayata geçirmesiyle bugünkü Samsung meydana gelir. 

En iyisini yapana kadar kusurlu ürünlere tolerans göstermediğini, tahammülü olmadığını herkesin gözü önünde 150.000 kablosuz telefon yakarak gösteren bir liderdi. Kalitede ödün vermeme ve sert duruş stratejileri şirketin dünya markası olmak yolunda işe yaradı. Samsung Electronics, 2006’da TV sektöründe Japonya’nın Sony Corp.’u ve 2012’de akıllı telefon pazarında Apple Inc.’i geride bıraktı.

Samsung araba markasında başarısız

Samsung girdiği her işte başarılı oldu veya her alanda başarılı olacak diye bir şart yok. 1995 yılında Samsung Motors Co.’yu kurarak otomobil endüstrisine el attı. Ancak otomobil işinde zorlandı ve Fransa hisselerin %81’ini Renault çatısı altına geçerek Samsung Motor, Samsung markalı araçlara dönüştü. Samsung arabaları Kore’de pek tutulmadı.

Şirketteki bir başka kriz, Samsung’un eski bir hukuk danışmanının, holdingin devasa rüşvet fonları işlettiğini ve bunları politikacılar, savcılar ve hükümet yetkilileri de dahil olmak üzere nüfuzlu kişilere rüşvet vermek için kullandığını açığa çıkardığında, yani 2007’de yaşandı. İşi kitabına uydurma, yasalara aykırı hisse devri- servetin aile üyelerine aktarılmasını sağlama ve vergi kaçırma suçlamalarıyla karşı karşıya kaldı.

Vergi kaçırmaktan 3 yıl hapis

Bu skandallardan sonra Kun-hee, artan kamuoyu baskısı altında Nisan 2008’de tüm yönetimdeki görevlerinden vazgeçtiğini söyledi. Ağustos 2009’da vergi kaçırmaktan ve mal varlığını yardımcılarının hesaplarında saklamaktan Kore yerel mahkemeleri tarafından mahkum edildi. Lee, beş yıl süreyle ertelenen üç yıl hapis cezasına çarptırıldı ve 110 milyar won yaklaşık 10 milyar dolar para cezasına çarptırıldı. 

Dönemin devlet başkanın özel affıyla çıktı

Ancak iş insanı Kun-hee, dört ay sonra dönemin Devlet Başkanı Lee Myung-bak tarafından affedildi. Devlet Başkanı Myung-bak, affetmeye karşılık olarak Kore’nin 2018 Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapma teklifini kazanmasına yardımcı olması için Samsung liderine ihtiyacı olduğunu söyledi. Kun-hee, 1996’dan beri Uluslararası Olimpiyat Komitesinin (IOC) bir üyesiydi. Başkanın isteğini yerine getirdi.

Güney Kore sonunda Olimpiyatlara ev sahipliği teklifini kazandı ve Şubat 2018’de PyeongChang Kış Olimpiyatları’na başarıyla ev sahipliği yaptı. Samsung da olimpiyatın ana sponsorlarından biriydi.

2010 yılında tekrar şirketin başına geçti

Mart 2010’da, grubun karşı karşıya olduğu ekonomik krizden kurtulmak için girişimcilik deneyimine ve becerilerine çok ihtiyaç duyduklarını söyleyen grubun CEO’larının talebi üzerine, Samsung Electronics’in başkanlığına tekrar geri döndü.

Başkan Lee’nin başarı hanesinde Samsung’un Galaxy akıllı telefon serisi de en başarılı projelerinden biri olarak gösterilebilir.

Bakanın kızıyla evli, kızı intihar eder

Samsung’un özel hayatına da bakacak olursa ölen Lee, iki dönem bakanlık yapmış, hükümete yakın birinin kızıyla 1966 ‘da evlenir. Samsung’un dünya markası olmasında  Kore hükümetlerinin ve devlet desteğinin payı büyüktür. Bakanın kızıyla evli olması sadece bu nedenlerden biridir. Bir oğlu ve üç kızı vardı. Fakat en küçük kızı 2005 yılında intihar etmişti. Kore’de gündemden düşmeyen intihar vakalarında büyük şirketlerden Samsung da nasibini almış oldu.

2014 yılından beri komada

2014 yılı Mayıs ayındaki kalp krizi sonrası bitkisel hayata geçmesinden beri  Lee’nin boş kalan koltuğu, babası gibi çekirdekten iyi yetiştirilen tek oğlu ve en büyük çocuğu Jae-yong’a teslim edildi.

Bu arada Lee’nin en büyük kızı Boo-jin, Samsung’un otel kolu Hotel Shilla Co.’yu yönetirken, ikinci kızı Seo-hyun ise Samsung Sosyal Yardım Vakfının sorumluluğunu yürütüyor.

”Resmen” öldü derken

Dün (pazar) yaptığımız haber başlığına bilerek ”resmen” öldü dedik. Çünkü 6 yıl önce 2014 yılının mayıs ayından beri komada olduğu deklare edilen ve Kore basınına göre de yıllar önce fiilen ölmüş birinin ölüm ilanı bugün resmen yapıldı. Neden bu zamana kadar beklediler?

Çünkü mirası devlete kalmasın diye. Kore yasalarına göre ölen kişinin mirasının %50’si devlete geçiyor, diğer yüzde elli varislere kalıyor. Bir nevi vergileri sıfırlamak, babanın şirket hisselerini kardeşler arasında devrini tamamlayana kadar ölmedi gösterildi. 

Oğlu da vergi kaçırma ve yanlış beyanda hüküm giyer

Şirketin başına hastane sürecinde şirketin yönetim kurulu başkan yardımcılığını yapan oğlu Lee Jae-yong, şirketle ilgili devlete yanlış beyanda bulunma ve vergi gizleme suçundan geçen yıl hüküm giymişti. Başka bir ifadeyle oğlu, Samsung’un babasına ait olan hisseleri ve diğer mirasları babası sağlıklıymış gibi gösterip hastane sürecinde çocuklarına devretmiş oldu. Akıl sağlığı yerinde olmayan birinin vekaleti ve mallarını devretmesi Kore’de tartışma konusu olmuştur.

O kadar hissenin çocuklarına devredilmiş haliyle bile merhum 18 trilyon won (15.9 milyar dolar) hisse senedi varlığını geride bıraktı. Yani ölen başkan Samsung Electronics Co.’da % 4,18 hisseye ve firmanın imtiyazlı hisselerin de % 0,08 hissesine sahipmiş.

8.75 milyar dolar miras vergisi ödeyecek

Kore endüstri kaynaklarına göre ölüm anında beyan edilen  varlıkları için devlete miras vergisi olarak şirket yaklaşık 10 trilyon won (8.75 milyar dolar) ödeyeceği tahmin ediliyor. Devletten o kadar hisseleri kaçırıp, usulsüz şirket hisselerini kardeşlere devredilmesine rağmen Kore tarihine göre rekor bir miras vergisi. Kore yasalarına göre bu miras vergisini 5 yılda taksitli ödemesi gerekiyor.

Sonuç olarak Samsung’un, Kore’de siyasi çevre ile içli dışlı olması her zaman eleştiri konusu olmuştur. İktidarla veya siyasi konularda net bir tavır almanın olağanüstü risklerini ve olası ödülleri de oluyor.

2018 Kış Olimpiyatlarına ev sahipliğini Kore’nin kazanmasında Lee’nin parmağı

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi PyeongChang’daki 2018 Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapması için Uluslararası Olimpiyat Komite üyesi olarak Kore’ye özel yardım etmeye karşılık  eski devlet başkanı Lee Myung-bak’tan bir özel başkanlık affı alması, Moon Jae-İn Samsun’un şirketini iki kez ziyaret etmesi (Kore’de pek rastlanmayan durum) Kore basınında hep tartışıldı.

Son haftalarda şirketin yeni genç lideri Lee, İsviçre ve Hollanda gezisinde döndü ve 2032 olimpiyatlarla ilgili soruları cevapsız bıraktı. Kore yönetimin 2032 Yaz Olimpiyatlarını kazanmasına yardım etmede “önemli bir role sahip” olabilir. 

Oğlunu neler bekliyor?

Şirket yaklaşık 20 gün içerisinde yönetim kurulu başkanını seçecek. Büyük ihtimal başkan yardımcılığı yapan oğlu Lee Jae-yong koltuğa geçecek gibi ama sürpriz de yaşanabilir. Çünkü oğlunun geçmesi şirket için sıkıntı olabilir. Çünkü bazı gözlemcilere göre, Jae-yong’un başkanlığa terfisinin şu anda onu tekrar hapse atılabilecek davalarla uğraştığı için mümkün olmayabilir.

 

Lee geçen ay, babasının şirket hisseleriyle ile ilgili tartışmalı bir birleşme ve hileli muhasebe işlemlerinden dolayı suçlanmıştı. Savcılar Lee’nin ve grubun üst yönetiminin, Lee’nin babasından aldığı yönetim devralmasını kolaylaştırmak için 2015’te Cheil Industries Inc. ile birleşmesinden önce Samsung CT Corp.’un değerini kasıtlı olarak düşürmekle suçlanıyor.

 

Ayrıca eski Başkan Park Geun-hye’nin görevden alınmasına yol açan bir yolsuzluk davasında yeni bir duruşma turuyla karşı karşıya. Lee, dava için zaten yaklaşık bir yıl hapis yattı. Lee, bir temyiz mahkemesinin kendisine ertelenmiş bir hapis cezası vermesinin ardından Şubat 2018’de serbest bırakıldı, ancak altı ay sonra ülkenin en yüksek mahkemesi, ertelenen cezanın  tekrar gözden geçirilmesine karar verdi.

 

Yeni patron siyasetle arasına mesafe koyacak mı?

Samsung’un yeni patronu ya siyasilerle arasına mesafe koyacak ya da eskisi gibi iktidarın gücünü şirket menfaati için kullanacak. Bugüne kadar hükümetle uyumlu çalıştı, bir dediğini iki etmedi ama bundan sonrası bilinmez. Devlet Başkanı Moon’un görevi 2 yıl sonra bitiyor. Sonrasını zaman gösterecek.

Ölenin arkasında konuşulmaz ama Samsung’un bu yönünü de bilin istedik.